Dağıtım Tavsiyeleri ve Soruları

[heartsmagic]

O makine ile Ubuntu kullanılır bence. Hangi sürüm diye sormana pek gerek yok, en güncel olan sürümü kur: 14.04.1 Kendisi LTS sürüm zaten, uzunca bir süre desteği var.

[Bekir Cem]

Deepin 2014'ü deneyenlerden yorumları alabilir miyim? İnternet sitesinde gezindim biraz ve açıkçası benim biraz ilgimi çekti. Denemeyi düşünüyorum. Stabilitesi ne düzeydedir acaba? Kullanıcı deneyimini ön planda tutan bir dağıtım gibi görünüyor. Ne dersiniz?

[neynefes]

Stablite konusunda benim sistemimde düzenli olarak her açılıştı dengeli çalışmadı. Ya dock gelmedi ya menü dondu. Mouse bağlı iken sistemi başlattığımda düzgün boot etmedi vs.. Bu dağıtımın bence biraz daha zamanı var. Ayrıca yeterli topluluk desteği yok.

[meda]

Deepin 2014.1 sürümünün kararlı olduğu ve kullanışlı olduğu yönünde söylemlere denk geliyorum. Bana göre arayüz Win 8 ve Mac ortası bir şey olmuş. Kendine has programlar ile gelmesi avantaj ancak benim için bunlar yeterli değil tabi karar sizindir. Tercihlerinizi en iyi sistemi deneyimlemekle yapabilirsiniz. Mesela Unity arayüzünü çok kullanışlı ve farklı bir arayüzü olduğu için kullanıyorum.

[ernuynk]

Merhaba arkadaşlar,

Ubuntu 14.04, Linux Mint 17 Cinnamon ve KDE sürümlerini denemiş biri olarak aralarında performans olarak en beğendiğim Mint KDE oldu. Gerek temaları gerekse açılış ekranı animasyonları hoşuma gitti. Bir kaç ufak sorun yüzünden Mint Cinnamon'a geri döndüm. Fakat her iki Mint sürümünde de yaşadığım bazı ufak sorunlar vardı. Mesela, laptop touchpadi bazen çalışmıyor. Hatta çoğu zaman Uçbirim/Terminal kısa yolu Ctrl+Alt+T bile çalışmıyor. Tema indirmede yaşadığım Ağ sorunundan bağsetmiyorum bile. Bunlar Ubuntu kullanırken yaşadığımı hatırlamıyorum. Ubuntuda yaşadığım tek sorun, bilgisayarımın sürekli yoğun bir şekilde çalışıyor olmasıydı. Yani nette gezerken bile işlemcim çok fazla ses çıkartıyordu.

Şimdi soruma gelecek olursam. Ubuntu KDE (Sanırım Kubuntu deniyor) Mint KDE kadar performanslı olur mu?

Teşekkürler.

[burk]

@ernuynk yaşadığın sorunlar düzeltilebilir böcekler veya sürücü kurulumu ile giderilebilir belki de. Bunları sistemin sabit özelliği gibi düşünüp yansıtmak doğru değil. Bu sorunlar için çözüm aradın mı?
Ayrıca bu tip arayışlarda sistemleri birbiri ile yarışa sokar şekilde başlık açmak da doğru değil, oturup da teknik bir inceleme yazısı yazmayacaksan iş saçma sapan noktalara varabiliyor. Bir de performans istiyorsan KDE seçeceğin son masaüstü yöneticilerinden gelir.

Son olarak daha fazla araştırman için başlığını bu konu ile birleştirdim, lütfen konu açmadan önce forumda araştırma yap, kolay gelsin.

[ulupınar]

GNU/Linux dağıtımları systemd li ve systemd siz olmak üzere ikiye ayrıldı. PisiLinux ülkemizden çıkan bir dağıtım olması hasebiyle mudur açılış ve süreç yönetim sistemini comar altyapısı ile başarılı bir şekilde sunmaya devam etmektedir. Sytemd süreç yönetim sistemi, uygulamalarda şaibeli kod çalıştırabilir endişesi ile linux çevrelerinde çokça eleştirilmektedir. PisiLinux dağıtımını tavsiye ediyorum.

[if]

Sytemd süreç yönetim sistemi, uygulamalarda şaibeli kod çalıştırabilir endişesi ile linux çevrelerinde çokça eleştirilmektedir.

Systemd'ye yönelik bir sürü eleştiri okudum da bunu ilk defa okuyorum! Bir örnek görebilir miyim?

[ulupınar]

Sytemd süreç yönetim sistemi, uygulamalarda şaibeli kod çalıştırabilir endişesi ile linux çevrelerinde çokça eleştirilmektedir.

Systemd'ye yönelik bir sürü eleştiri okudum da bunu ilk defa okuyorum! Bir örnek görebilir miyim?

"systemd service runs application binary with root privileges." systemd servisleri derlenmiş ikili dosyaları root yetkilileri ile çalıştırabilir. Bu derlenmiş kodlar kaynak paketin içersinde hazır halde bulunduğu durumlarda zararlı yazılımların çalışmasına sebep olabilir.

[heartsmagic]

@ulupınar, burada kime güvenmiyoruz? systemd'ye mi yoksa depolara mı? Eğer fark etmiyorsa, Pisilinux veya bir başka dağıtımda bunu garanti eden kimdir? Kim mesele X uygulamasınını her şeyine bakan? Hem uygulama hem de depo bazlı konuşuyorum.

Söylemek istediğim şu yani, bu risk herhangi bir uygulama ve dağıtım için de geçerlidir.

[ulupınar]

Is `systemd` an NSA attempt?

Is systemd really an attempt of NSA to corrupt GNU distributions?

    Ignoring for the moment the various technical problems with systemd, I have my suspicions that its provenance and scope are cause for alarm.

    Systemd comes from Red Hat. Red Hat, in the Linux world, is the company with the largest ties to the US government and the various state security organizations around the world–including NSA. The US government (DoD) is Red Hat's number one customer. Red Hat also happens to be Lennart Poettering's employer.

    The Linux kernel, I believe, is clean. As long as Linus lives, you're not going to subvert the kernel. Let's just assume that is true for the sake of argument. If you can't get into the kernel, what is your next option? You need something low level (PID 1?), ubiquitous, and vast in scope and complexity.

    This describes systemd perfectly. It was almost like it was designed to touch as much of a Linux system as possible. It has hooks into some many different subsystems and APIs that it's almost impossible to build a modern distro with current software without pulling in systemd as a dependency. This happened almost overnight, and I think there are malicious forces at work here.

    We must remember Heart Bleed. Heart Bleed appeared to be an innocent mistake, and it was a tiny typo in one line of a C program. If it's possible to do that much damage with a tiny little error, imagine when you have an attack surface as wide as systemd, written in a language like C that is almost designed to produce security holes when not written absolutely perfectly–and humans are not absolutely perfect programmers.

    Systemd is dangerous. It's too big to be audited as quickly as its developed. It's complexity adds as much attack surface to a Linux system as the kernel itself. We can't get away from these facts. Shitfighting about init systems is a waste of our time. Sytemd is horrible because of where it comes from and how complex it is. Backdoors will be hidden in it.

Bu yazıyı okumanızı tavsiye ederim.

[if]

Is `systemd` an NSA attempt?

Is systemd really an attempt of NSA to corrupt GNU distributions?

    Ignoring for the moment the various technical problems with systemd, I have my suspicions that its provenance and scope are cause for alarm.

    Systemd comes from Red Hat. Red Hat, in the Linux world, is the company with the largest ties to the US government and the various state security organizations around the world–including NSA. The US government (DoD) is Red Hat's number one customer. Red Hat also happens to be Lennart Poettering's employer.

Poettering, systemd'yi yazmaya başladığında bir Red Hat çalışanı değildi. Daha sonra Red Hat tarafından sadece systemd'yi geliştirilmesi için işe alındı. Poettering'den başka bir sürü geliştirici systemd'ye katkıda bulunmakta. Bu geliştiricilerin içinde Debian, Arch Linux ce Ubuntu gibi başka dağıtımların geliştiricileride mevcut.

Kod Seç Genişlet


git clone git://anongit.freedesktop.org/systemd/systemd
git log | grep Author: | sort | uniq


    The Linux kernel, I believe, is clean. As long as Linus lives, you're not going to subvert the kernel. Let's just assume that is true for the sake of argument. If you can't get into the kernel, what is your next option? You need something low level (PID 1?), ubiquitous, and vast in scope and complexity.

    This describes systemd perfectly. It was almost like it was designed to touch as much of a Linux system as possible. It has hooks into some many different subsystems and APIs that it's almost impossible to build a modern distro with current software without pulling in systemd as a dependency. This happened almost overnight, and I think there are malicious forces at work here.

Evet systemd bir sürü bileşeni bünyesine kattığı için eleştirilmekte fakat systemd'siz de bir GNU/Linux dağıtımı kurulabilir. En bilinen örneği Gentoo'yu OpenRC ile kullanmak. Gnome ve KDE geliştiricilerinin tercihi yüzünden systemd'yi yüklemeden bir dağıtım kurmak gün geçtikçe güçlenmekte fakat aşılamayacak bir sorun değil.

    We must remember Heart Bleed. Heart Bleed appeared to be an innocent mistake, and it was a tiny typo in one line of a C program. If it's possible to do that much damage with a tiny little error, imagine when you have an attack surface as wide as systemd, written in a language like C that is almost designed to produce security holes when not written absolutely perfectly–and humans are not absolutely perfect programmers.

    Systemd is dangerous. It's too big to be audited as quickly as its developed. It's complexity adds as much attack surface to a Linux system as the kernel itself. We can't get away from these facts. Shitfighting about init systems is a waste of our time. Sytemd is horrible because of where it comes from and how complex it is. Backdoors will be hidden in it.

Burada da systemd'nin büyük bir yazılım olmasından dolayı - herhangi bir init sisteme göre - saldırılara daha fazla açık olduğu söylenmekte ki bu da bilinen eleştirilerden biri. Bunun dışında "yazıda" yazarın kafasındaki komplo teorisini doğrulamak adına sunulmuş cümlelerden başka bir şey göremiyorum. Size de yazara da bir tavsiye: Red Hat'in systemd aracılığıyla diğer dağıtımları yönetmek istediğine dair bir komplo teorisi yazmanız, sizin daha çok ciddiye alınmanızı sağlar. Siz de internette herhangi birinin yazdığı komplo teorisine dayanarak Pisi Linux'un kullandığı Müdür açılış yöneticisi dışındaki açılış yöneticilerinin şaibeli kod çalıştırılmaya müsait olduğuna dair ileti geçecekseniz, hiç konuşmayalım bu konuyu. @heartsmagic'in söylediğine çıkıyor iş. Varsa Müdür'in diğerlerinden üstünlüğü, teknik olarak bunları yazar öyle üye çekmeye çalışırsınız.

[heartsmagic]

Bu yazıyı okumanızı tavsiye ederim.

Okudum, sanırım boşuna okudum. @if söylemiş gerçi ancak bu yazıyı ya da herhangi başka bir yazıyı örnek göstermen bir şey ifade ediyor mu? Benim açıklamaya çalıştığım şeyi çürütmüyor ki bu yazı. Kendisi zaten bir komplo teorisi, hadi o kısmı geçtim neyi ispatlıyor ki bu yazı? systemd babamızın malı değil, kaldı ki kendisini de sevmiyorum pek, bir başlıkta eleştirilerimi de yazmıştım. Fakat bu bana kendisini gereksiz yere itham etme hakkı tanımaz. systemd için yukarıda yazılan şeyleri düşün, sonra o systemd yerine başka bir uygulama ismi yaz, değişen bir şey olacak mı?

Ha, kendisi kapalı kaynak bir uygulama olurdu da bunu anlardım, fakat kaynak açık olunca şu söylenenler komik oluyor. Yazan kim bilmiyorum ancak kendi kendisine gol yememek için Linux kısmından başlamış sonra da "Efendim onu Linus idare ettiği için güvendeyiz demiş". Neden? Linus'un böyle bir şey yapmayacağının garantisini kim veriyor? Kısacası bir uygulamaya kaka derken ötekini göklere çıkartmak kadar saçma bir şey yok. İki taraf da açık kaynaklı, iki tarafı da isteyen istediği gibi inceleyebilir.

Ben de şunu söyleyebilirim örneğin @if gibi: Yalı'nın içinde zararlı olabilecek şeyler var, onun yerine size X dağıtımını öneriyorum. Hadi buyurun buradan yakın.

[ulupınar]

PisiLinux 1.1
http://www.youtube.com/watch?v=x-lXxP01qmM&feature=youtu.be

[kozanibo]

baya da sayfa varmış yahu

[if]

512 MB RAM'i olan bir bilgisayara hangi dağıtım kurulmalı?

Maksat RAM kullanımını azaltmak olduğu için hangi dağıtımı kurarsanız kurun 32 bitlik bir dağıtım kurmalısınız, 64 bit RAM'i bolca kullanır çünkü. 512 MB RAM'e sahip bir bilgisayarın zaten 64 bit destekli olması zor ihtimal. Seçilecek dağıtım ne kadar az RAM kullanırsa kullansın 512 MB RAM'le iş yapmak yine de zor olacaktır. O yüzden dağıtımın daha az RAM kullanacak şekilde özellştirilmesi gerek. Şu noktada ilk karar verilmesi gereken özelleştirme için bir dağıtımın temel olarak seçilmesi olmalı.

Hafif sıklet dağıtımlara bakalım: http://distrowatch.com/search.php?ostype=Linux&category=Old+Computers&origin=All&basedon=All&notbasedon=None&desktop=All&architecture=All&status=Active

Bu dağıtımları kullanmak zorunda değilsiniz. Ben Arch Linux ya da Ubuntu Minimal Cd[1] üzerinden sistemimi inşa etmeyi tercih ederim. Gentoo ve GoboLinux gibi kaynak koddan derleyerek oluşturulan dağıtımlar da düşünülebilir fakat bu dağıtımları kullanmak için sağlam temele sahip olmak gerek.

Dağıtımı seçtikten sonra hangi pencere yöneticisinin kullanılacağına karar vermede sıra. Burada[2] pencere yöneticilerinin RAM kullanımları karşılaştırılmış. Ram kullanımlarına bakıp da hemen atlamayın. Pencere yöneticisinin ne sağladığına ve kolay kullanılabilir olup olmadığına bakın. Bazı pencere yöneticileri beraberinde kendi araçlarını da getirebilir, görev yöneticisi gibi. Bazılarında ise bu tür araçları sonradan kurmanız gerekecektir. Bunların ram kullanımlarına da dikkat etmek gerekir.

Az kaynak tüketmekte zorlanacağınız uygulamalar için bir liste geçeyim:

1- Tarayıcı: Hemen hemen bütün açık kaynak tarayıcıları kullanmışımdır. Beni tatmin eden sadece Jumanji oldu. surf, sb, vimb ve dwb de denenebilir.
2- Kelime İşlemci: Libreoffice dışında Abiword ve Pathetic Writer'a bakabilirsiniz. Uçbirim üzerinden okurum derseniz odt2txt, unoconv, antiword ve WordGrinder gibi uygulamaları deneyebilirsiniz.
3- Hesap tablosu için: Siag, sc, Oleo, teapot
4- Ağ yöneticisi: wpa_supplicant ya da connman.
5- E-posta istemcisi: Kullanıcı arayüzü olmayan herhangi biri:) En kötü Sylpheed ya da Claws.

Diğer uygulamalar için bir sürü alternatif bulabilirsiniz. Uçbirim üzerinde çalışan bir sürü güzel uygulama var. Bunlardan hiç birini kullanamayacaksanız arayüzü olan çok hafif uygulamalar da bulabilirsiniz fakat işlevsellikleri azalabilir. Mümkün olduğunca tek bir iş ve bunu en az kaynak tüketerek yapan uygulamalar seçin. İyi araştırma yaptığınız takdirde güzel uygulamalar bulabilirsiniz. Bazı uygulamaları derleyerek kaynak tüketimini azaltabilirsiniz. Video oynatıcı alternetifi pek olmadığından mplayer ve arayüzü olan gnome-mplayer'ı derleyerek kuruyordum. İhtiyacım olmayan bir sürü özelliğini kapattığımda elimde daha az ram yiyen bir uygulama kalıyordu.

Bahsetmeden geçemeyeceğim bir diğer mesele ise çekirdek derleme. Çekirdeği sadece ama sadece kendi bilgisayarınızdaki istediğiniz donanım ve özellikleri sağlayacak şekilde derlerseniz, hem ram'dan kazancını olacaktır hem de daha iyi tepki veren bir sisteminiz. Lâkin bu iş çok zor:)

[1] https://help.ubuntu.com/community/Installation/MinimalCD
[2] http://l3net.wordpress.com/2014/02/15/a-memory-comparison-of-light-linux-desktops-part-3/

[kozanibo]

rami az kullanan ve opera vlc ofice gibi hazir paketleri icinde bulunduran, yani bana gore hem hafif hem de fazla ugrastirmayan simdilik bi tek crunchbanhg gibi

dsl-n cok hafif fakat kullanabilmek icin bya uzman olmak gerekiyor. crunchbangde de dil problemi var.

[ulupınar]

rami az kullanan ve opera vlc ofice gibi hazir paketleri icinde bulunduran, yani bana gore hem hafif hem de fazla ugrastirmayan simdilik bi tek crunchbanhg gibi

dsl-n cok hafif fakat kullanabilmek icin bya uzman olmak gerekiyor. crunchbangde de dil problemi var.

En hafifi ve en hızlısı Pisi GNU/Linux LXDE dağıtımıdır. Yakın zamanda LXQT masaüstüde kullanılabilir olacak.

[nikbinliknet]

rami az kullanan ve opera vlc ofice gibi hazir paketleri icinde bulunduran, yani bana gore hem hafif hem de fazla ugrastirmayan simdilik bi tek crunchbanhg gibi

dsl-n cok hafif fakat kullanabilmek icin bya uzman olmak gerekiyor. crunchbangde de dil problemi var.

En hafifi ve en hızlısı Pisi GNU/Linux LXDE dağıtımıdır. Yakın zamanda LXQT masaüstüde kullanılabilir olacak.

Neye göre en hafifi ve en hızlısı? Gerçekten merak ettim. Kim tarafından hangi koşullarda ve nasıl ölçüldü. En azından yapılan ölçümleri ve değerleri bizimle paylaşır mısınız?

[ulupınar]

rami az kullanan ve opera vlc ofice gibi hazir paketleri icinde bulunduran, yani bana gore hem hafif hem de fazla ugrastirmayan simdilik bi tek crunchbanhg gibi

dsl-n cok hafif fakat kullanabilmek icin bya uzman olmak gerekiyor. crunchbangde de dil problemi var.

En hafifi ve en hızlısı Pisi GNU/Linux LXDE dağıtımıdır. Yakın zamanda LXQT masaüstüde kullanılabilir olacak.

Neye göre en hafifi ve en hızlısı? Gerçekten merak ettim. Kim tarafından hangi koşullarda ve nasıl ölçüldü. En azından yapılan ölçümleri ve değerleri bizimle paylaşır mısınız?

Bir kaç yıl Lubuntu kullanmış sonrasında Pisi GNU/Linux LXDE kullanmış biri olarak rahatlıkla söyleyebilirim.

[nikbinliknet]

Tek kıstasın Lubuntu ama yüzlerce bilinen BSD, GNU/Linux tabanlı işletim sistemlerinin en hızlı ve hafifinin Pisi Linux olduğunu iddia edebilecek kadar da rahatsın. Valla bravo.

[kozanibo]

Pardus  da kullandım ne varsa doldurulmuş ve çok ağırdı.

[kozanibo]

Neye göre hızlı tâbi ki kendi eski bilgisayarım için konuşuyorum.

[ademsahin]

Merhaba arkadaşlar,

Bu tür soruların sürekli sorulduğunun farkındayım eğer daha önceden sorulmuş soruları sorduysam şimdiden özür dilerim telefondan bakındım ama bulamadım. Ayrıca konuyu Tapatalk ile baktım en uygun kategori burası geldi eğer yanlış yere açtımsa da moderatör ve yönetici arkadaşlardan özür dileyerek konumu ilgili kategoriye taşımalarını rica edeceğim.

Sormak istediklerime gelecek olursa elimde Exper Karizma A5V-C83 modeli bir dizüstü bilgisayarım var. 4.nesil i7 işlemci mevcut 1 TB HDD + 128 GB SSD mevcut. Kuracağım işletim sistemini SSD'ye kurup öyle kullanacağım. 8 GB ram mevcut. İçerisinde Intel dahili ekran kartı ve Nvidia GT 635M harici 2 gb ekran kartı bulunmaktadır.

Bilgisayarımı da tanıttıktan sonra derdimi anlatmaya başlayayım ben bilgisayar ve teknolojiye meraklı biri olarak uzun zamandır linux dünyasına adım atmak istiyordum. Belli sürelerde Windows yanında Pardus, Linux Mint ve Ubuntu'nun çeşitli sürümlerini kullandım. Artık tek sistem olarak Linux kullanmak istiyorum ama kullandığım sistemlerden bazıları kullandıkça yavaşladı bazıları kapattım açıldığı zaman daha açılmadı falan derken hep tek sistem kullanmanın önünde bir engel olarak kaldı.Tabi bunda uğraşmak için vakit yetersizliği olması da etken şimdi seçeceğim dağıtım hem beni linux ordusunda eğitecek hem de işlerimi onunla halledeceğim. Tabi beni eğitecek diye her gün de çökmesin Bilgisayarda yaptığım işler full hd filmler izler, müzik dinler, nette gezinir, web sitelerini güncelleme yapar bir de web tasarım araçlarını kullanırım sanırım linux ta bunun alternatifleri mevcut o yüzden o konuda sıkıntı yaşayacağımı düşünmüyorum.

Ayrıca kısa bir zaman içerisinde ıos ve Android için uygulama geliştirme eğitimleri almak istiyorum bu amaçla kullanma şansım olan uygulamalar var mıdır?

Dağıtım konusunda kararsız kaldım pardus ne olacağı belirsiz o yüzden güvenip kuramıyorum uzun bir süre beraber olacağız çünkü ubuntu ilk zamanlar hep iyi ama bir süre sonra tekleme yapmaya başlıyor böyle bir bilgisayarda ya da ne bileyim benden kaynaklı bir hata daha olabilir emin değilim.

Ekran kartı optimus teknolojisini barındırdığı için birçok dağıtım ne yazık ki baştan elendi. İnternette okuduğum kadarıyla optimus ekran kartlarını düzgün çalıştıran en iyi iki dağıtımın linux Mint ve zorin os olduğu söyleniyor bende daha önceden Mint kullandığım için zorin os denemek istedim ve ücretli Ultimate sürümünü aldım ama onda da en basitinden mac temasında saçma sapan sorunlar ile karşılaşınca şevkim kırılmadı dersem yalan olur ama yine de şans da vermek istiyorum.

Yukarıda yazdıklarımı baz alarak bana artıları ve eksileri ile dağıtım önerisi verirseniz minnettar olurum.

[meda]

SSD kurulum yapacağın için TRİM etkinleştirme ile ilgili araştırma yap. Derin uyku modunu kullanıyorsan 4 GB takas alanı oluşturmayı unutma.

Optimus için: https://forum.ubuntu-tr.net/index.php?topic=41898.0 Destek konusunda en iyisi Manjaro'dur. Sistem otomatik algılayıp gerekli sürücü ve yapılandırmayı kendisi yapıyor.

Bahsettiğiniz çökmeler öncedendi. Unity, Cinnamon, Gnome Shell gibi ortamlara geçiş dönemi olduğu zaman çökmeler oluyordu ama bu çökmeler sadece arayüzde yani çekirdek hala taş gibi çalışır. Bu durum değişti sistemler olgunlaştı. Bence Mint 17.1 Cinnamon ve Ubuntu 14.04.1'de olabilir. Farkı sormayın çünkü alışkanlıklar farklı olacağı için daha bilindik bir arayüz olan Mint 17.1 Cinnamon tercih edilir. Canlı USB ile sistemleri deneyebilirsiniz. İki sistemde Uzun dönem destek alacak yani 5 yıl boyunca güncellenecek. Cinnamon LTS tabanla devam edecek olup 6 aylık süreler boyunca sisteme ek özellikler sunacak güncelleştirmeler sunar. Ubuntu ise yazılım hata güncellemeleri ve birkaç yazılım dışında genel görünüş aynı kalarak 5 yıl boyunca yoluna devam eder. Kaynak bulmada sorun yaşamazsınız. Yerel forumları var. Yazılım konusunda en fazla pakete sahip dağıtımlar. Belki de en önemlisi Ubuntu'nun Wiki ve Sudo dergisinin olması. İki dağıtım arasında paket farkı olmaz çünkü aynı depoları kullanırlar

Öğrenme konusunda bütün dağıtımlar öğretir yeter ki öğrenmek isteyin. man komutu ile çok işiniz olur.