Linux Sık Sorulan Sorular

[yakusha]

Yazıya başlamadan uyarımı yapayım. Bu yazının amacı Linux sistemler ile ilişkisi kulak dolgunluğu seviyesinde olanlar (genelde Windows kullanıcıları) için bazı temel soruları cevaplamaktır ve hayatın anlamını vaat etmemektedir.

Cevaplar da giriş seviyesi dağıtım olarak önerdiğimiz Ubuntu ve Pardus üzerinden verilecektir.

Linux'un bu kadar çok sürümü var ? Zaten Ubuntu'da Pardus'da Linux değil mi ? Ne farkları var ?

Kavram karmaşası şurada ortaya çıkıyor. Linux, Windows veya Mac OS gibi bir işletim sisteminin ismi değil. Sadece bir parçasının (çekirdeğinin) ismi ama artık markalaştığı için işletim sisteminin ismi gibi kullanılıyor. İşletim sistemi çekirdeğini somutlaştırabilmek için bilgisayar işlemcisine veya araba motoruna benzetebiliriz. Diğer yazılımlarla tamamlanan komple sisteme Linux dağıtımı denir. Neden bu kadar çok sürümü olduğunu şöyle açıklayayım. Mesela İntel Core 2 Duo P8700 işlemcisini kullanan yüzlerce farklı bilgisayar yapılabileceği gibi 4 silindirli 1.6 litre X marka motorunu kullanan yüzlerce farklı araba yapılabilir. Dağıtımlar çok farklı ve çok benzer olabilir.Dağıtımların arasındaki farklar tamamen bir dağıtımı hazırlayan insanların kararına bağlıdır. Bu farkları şöyle açıklamaya çalışayayım. İki dağıtım arasındaki fark aynı motoru kullanan Renault ve Audi marka arabaların arasındaki fark gibi olabileceği gibi Doğan ve Şahin arasındaki farklar gibi olabilir.

Bir de GNU diye bir şeyden bahsediyorlar o nedir ?

GNU Linux'tan 9 yıl önce başlayan bir proje. Özgür bir işletim sistemi yapmak amacıyla başladı. Aynı zamanda özgür yazılımı teknikten ziyade felsefi ve etik bir kavram olarak şekillenmesini sağladıkları gibi özgür yazılımın güvencesi diyebileceğimiz GPL'de bu proje çatısında yazıldı. Projenin başında ise özgür yazılımın babası kabul edilen Richard Stallman var. Kafa karışıklığını önlemek için ve ayrıca marka değerinden dolayı Linux ismini kullansak da aslında belirtilmesi gereken doğru kavram GNU.
Gene bir cümleyle karşılaştır derseniz. GNU Asi İttifakıysa , Linux Han Solo'dur.

Kurması zor diyorlar. Öyle midir gerçekten ?

Aslında bu biraz sizin dağıtım tercihinize bağlı olmakla  beraber mevzu bahis dağıtımlar 5-10 tık arasında kurabilmektedir. Yeni başlayanların canına okuyabilecek.Kullanıcının sistemi kendi istediği gibi gibi kurabilmesini sağlayan ve kullanıcıdan sistemi iyi derecede bilmesini gerektiren gelişmiş kurulumlar sunan dağıtımlar vardır. Ama hangi dağıtımı kurarsanız kurun o dağıtıma ait kurulum belgelerini okumayı ve olası sorunlara karşı verilerinizi yedeklemeyi unutmayın.

Peki mevcut işletim sistemime dokunmadan kurmanın bir yoku yok mudur ?

Vardır. Mac OS hakkında bir bilgiye sahip olmasamda Linux dağıtımları Microsoft Windows ile aynı bilgisayarda farklı bölümler içerisinde bulunup kardeş kardeş geçinebilirler. Bilgisayar açılışına yüklenecek ufak bir önyükleyici yazılımı size BIOS'tan hemen sonra size bilgisayarı hangi işletim sistemiyle açmak istediğinizi soracak. Linux dağıtımları Windows dosya sistemine erişebilmesine rağmen tersi mümkün olmadığı için Windows üzerinden Linux dağıtımındaki verilerinize erişemeyeceğinizi unutmayın.

Tamam kurduk , kullanmaya başlayacağız da öncesinde söylemek istediğin bir şey var mı ?

Teşekkür ettim söylemek istediğim şeyler var. İnsanlar alışkanlıklarından dolayı tamamen farklı bir sistem çalıştıklarında zorlanıyor ve genellikle isyan ediyor. Ama burada yeni çalıştıkları sistemin eskisine benzemek gibi bir görevi veya amacı olmadığını ve bir alışma süreci gerektirdiğini hatırlatmam gerekiyor. Gerçi bu süreç kullanıcı aksini düşünmediği sürece zor değil. Zaten bu sürece yardımcı olacak  bazı cevapları aşağıda bulabileceğinizi düşünüyorum.

Bu KDE,GNOME,XFCE vs. dedikleri de ne ola ki ?

Bu arkadaşlara masaüstü yönetcileri diyoruz. Kendileri Linux dağıtımlarındaki grafik arayüzleri oluştururlar. Aşağı yukarı 7-8 tane seçenek içerisinden bilgisayarımızın kapasitesine veya donanımımız yeterliyse keyfimize göre bir tanesini seçebiliriz. Masaüstü yöneticileri hakkında daha detaylı açıklama için http://yazlimciyim.blogspot.com/2010/09/masaustu-yoneticileri-ortamlar.html adresine de bakabilirsiniz.

Ha babam komut yazıyormuşuz bu Linux'da doğru mudur ?

Aslında bu biraz sizin tercihinize bağlı. Sistemi tamamen grafik arayüzden hiç kod yazmadan kullanabilirsiniz. Bunun önünde hiç bir engel yok  Ama Linux terminali çok yetenekli bir araç olduğu için sistemi kod yazarak kullanmak zaman zaman daha rahat oluyor. Mesela insanlara bir şey anlatmaya çalışırken orada x var ona tıkla şurada y var ona tıkla gibi anlatmak yerine konsola z yaz demek bence daha kolay. Şöyle özetlersem Konsol (a.k.a siyah ekran [gerçi rengini de değiştirebilirsiniz][Ubuntu'da da mor gerçi]) kullanmak zorunda değilsiniz (tekrar yazayım her şey Windows'taki gibi grafik arayüz ile yapılabilir) ama ondan korkmaz ve onu bağrınıza basarsanız Linux'taki en iyi arkadaşlarınızdan olacaktır.

Tamam anladık bu konsol komutları peşimi bırakacak gibi durmuyor. Bari konsol nasıl açılır onu söyle ?

Hay hay hatta yazının ilerisinde komut da kullandırabilirim bak çok şukela olur. Ubuntu için anlatayım önce o zaman. Konsol'u sol üst menüden Uygulamalar -> Donatılar -> Uçbirim veya Alt+F2 ve metin kutusuna gnome-terminal yazarak açabilirsiniz. Pardus için Alt+F2 ve metin kutusuna Konsole yazarak veya menüden Sistem -> Konsole şeklinde açabilirsiniz. Hatta ufak bir ipucu vereyim. Yakuake uygulamasını açarsanız (Menü'de Sistem sekmesinde bulanabilir) konsolu sadece F12 tuşuyla açabilirsiniz.

Peki diğer işletim sistemimdeki programlar çalışır mı bu merette ?

Programlar işletim sistemlerine özel derlendikleri için başka işletim sistemlerinde çalışmazlar. Yazılımın kaynak koduna sahipsek. Onu istediğimiz sistem için derleyebiliriz ama ne yazık ki Windows ve Mac OS programlarının bir çoğunda ayrıca oyunların neredeyse tamamında bu şansa sahip değiliz. Emülatör kullanmak veya sanal sistem üzerinde kullanmak seçeneklerimiz hala var ama her zaman işe yaramayabilir veya verimli olmayabilir.

Ne programlarımı kullanamayacak mıyım ? O zaman ne işe yarar ki bu ?

Bazı istisnalar haricinde çoğu yazılımın muadillerine hatta bazılarının daha iyilerine sahibiz. Hatta bazılarını Windows üzerinde kullanıyor olabilirsiniz. Mesela

İnternet Explorer -> Mozilla Firefox , Google Chrome (Chromium), Opera (Özgür yazılım değil)
Microsoft Office -> OpenOffice,LibreOffice,KOffice
Windows Media Player -> VLC Player,SMPlayer,Kaffeine,Totem Player
Windows Live Messenger ->aMSN,Emesene,Pidgin,Kopete
Winamp -> Amarok,Rythmbox,Clementine,JUK,Audacious
Paint -> KolourPaint
Nero -> K3B,Brasero

Program nasıl kurulur onu sorayım bari ?

Windows'taki .exe dosyalarının Linux'taki kabaca karşılığının paketler olduğunu söyleyebiliriz. Ancak paketler merkezi bir depoda durur. Bu Windows'a nazaran inanılmaz bir kurulum kolaylığı sağlar. Yalnız dağıtımların farklı paketleme sistemleri kullandığı konusunda uyarımı yapayım. Mesela Ubuntu paketlerinin uzantısı .deb ken Pardus paketlerinin uzantısı .pisi dir.  .rpm,.pkg.tar.gz gibi farklı paket uzantıları bulunduğunu da not düşeyim.

Windows'taki gibi program kurmak için gereken program ismini Google'da ara,üreticisinin sitesine git,programı indir, .exe dosyasını çalıştır, İleri,İleri,Kabul Ediyorum,İleri,İleri şeklindeki uzunca bir prosedür yok. Paket sistemine kurmak istediğiniz program ismini söylersiniz program depoda varsa kendiliğinden indirir,kurar,çalışmaya hazır hale getirir ve size program kuruldu diye haber verir.

Bunu Ubuntu'da Uygulamalar -> Ubuntu Yazılım Merkezi, Sistem->Yönetim->Synaptic Paket Yöneticisi veya konsoldan "sudo apt-get install program ismi" şeklinde

Pardus'ta sistem çekmecesinde Paket Yöneticisi simgesi oluyor yoksa Sistem ->Paket Yöneticisi veya konsoldan "sudo pisi it program ismi" şeklinde yapabilirsiniz

Anladığım kadarıyla bazı programlar paket depolarında olmayabiliyor peki o zaman ne yapacağım ?

Her dağıtımın paket sisteminde her program olmayabiliyor. Peki o zaman ne yapacağız:

İnternette bir çok dağıtım için gönüllüler tarafından sürdürülen gayrı-resmi depolar var. Öncelikle bu depolara bakacağız aradığımız paket var mı diye. Paket adını google'lamak faydalı bir deneme olur belki depodan bağımsız olarak paketi bulabiliriz. İşimiz acil değilse geliştiricilere paket isteğinde bulanabiliriz.

Eğer aradığımız paket kullandığımız dağıtımın mevcut sürümünde yok ancak eski sürümlerde vardı ise eski paketi doğrudan kullanamasak da inşa dosyalarını kendimiz derleyebiliriz. (Özellikle Pardus'ta çok işe yarıyor)

Yazılımı kaynak kodundan derlemek veya paketini oluşturmak teknik bilgi gerektirse de son çare olarak başvurulabilir.

Sürücülerime ne oldu bu harf ve rakamlarda ne böyle ?

Kısaca Linux'taki disk isimlendirme mantığını açıklayayım. Disk ismi üç harf ve bir sayıdan oluşur. "sda1" gibi. Disk isimi eğer disk IDE kanalından bağlı ise "hd" eğer disk SATA kanalından bağlıysa "sd" ile başlar. Diskin kaçıncı disk olduğunu belirten bir harf ile devam eder (birinci ise "a" ikinci ise "b" vs.) ve sonuna diskin kaçıncı olduğunu belirten bir sayı alır. Örneğin SATA ile bağlı 2.diskin ilk bölümü "sdb1" olarak adlandırılır. USB  hard disklerden sonraki harfi alır  Örneğin 2 hard disk bağlı bilgisayara bir flash disk bağlarsanız. "sdc1" olarak adlandıralacaktır. Optik sürücüler "sr" ve sürücü no ile adlandırılır.

Kök dizinde bir sürü klasör var bunlar ne işe yarar ?

Linux dosya sistemi hiyerarşisine göre temel dosyalar.
/bin : Olması şart komut dosyalarını içerir
/boot : Başlangıç için gerekli dosyaları bulundurur
/dev : Donanım dosyaları vardır
/etc :  Sistem ayarlarını barındırır
/lib :  Kütüphane dosyaları ve kernel modülleri bulunur [/B]
/home : Kullanıcının her türlü dosyasının bulunduğu kişisel alanı olan ev dizini.
/lost+found : Kötü bir sistem kapanmasından sonra, olması gereken bazı dosyaları bulamıyorsanız, bakmanız gereken dizindir.
/media : Kaldırılabilir aygıtların (CD-Rom, Flash bellek vs...) sisteme eklendiği klasördür.
/mnt : Bir dosya sistemini geçici olarak eklemek için kullanılır.
/opt : Ekstra programların kurulması içindir
/proc : Sistem durumuna dair bilgi içeren sanal dosyaları içerir
/sbin : Sistemi yöneticisiyle ilgili çalıştırabilir dosyaları tutar.
/srv : Sistemin sunduğu hizmetlerle alakalıdır
/tmp : Geçici dosyaları tutmak içindir
/usr : İkincil bir hiyerarşi
/var : Değişken verileri saklar.

Ayrıntılı bahsetmek istediğim üç dizin var biri "/home" diğeri "/usr" ve sonuncusu "/media"

/home : Kullanıcının adı üzerinde evi diyebileceğimiz ve %99 ihtimalle sistemde en çok zamanı geçireceği dizin. Masaüstü,Belgeler,Resimler,Müzikler,İndirilenler vs. alt dizinleriyle beraber kullanıcının kişisel tüm dosyaları bu dizinde durur. Kullanıcıya özel ayar dosyaları da ev dizininde gizli dosyalar olarak bulundurulur.

/usr :  Windows'taki Program Files dizinine en yakın şey tahmin ettiğim kadarıyla /usr dizinidir. Paket yönetim sistemiyle kurulan programların dizinleri bu klasörde tutulacaktır. Ancak aralarında büyük bir fark var. /usr dizini Program Files dizinin aksine hiyerarşik bir yapısı vardır. Program dosyaları türlerine göre sınıflandırılmıştır. Çalıştırabilir dosyalar "/usr/bin"'e kütüphane dosyaları "/usr/lib"'e ayarlar ve belgeler "/usr/share"'e vs.

/media : Linux'ta Windows'un aksine sisteme bağlı bütün dosya sistemlerinin kendi bağımsız kök dizinleri yoktur. Bu dosya sistemlerine mevcut sistemin ana dosya sistemin kök dizinindeki /media dizini aracılığıyla erişiriz. Mesela disk ismi "ugurcan" olan bir flash diskim var. Ve bunu bilgisayara taktığımda içindeki dosyalara ulaşacağım dizin /media/ugurcan olacaktır. (Endişelenmeyin dosya yöneticileri bunu otomatik yapıyor zaten ben aklınızda bulunsun diye söyledim)

Niye sürekli şifre girmem gerekiyor ?

Aslında kendi ev dizininizde yapacağınız hiç bir değişiklik için şifre girmeniz gerekmez. Ama ev dizininiz dışında sistemin başka kısımlarını da etkileyecek bir değişiklik yapmak isterseniz. Bilgisayar sizde yönetici şifresini soracaktır. Bunu şöyle somutlaştırabiliriz. Kendi evinizinde istediğiniz herhangi bir şeyi değiştirip kafanıza estiği gibi düzenlemeler yapabilirsiniz. Ama eviniz dışarısında değişiklik yapabilmek için oranın yetkilisinden (Apartman için yönetimden, sokak için belediyeden, başka bir ev için sahibinden vs.) izin almanız gerekir. İlk görüşte biraz gereksizmiş gibi görünse de aslında  bu yöntem bilgisayarınız çok daha güvenli bir hale getirir.

Bir klasörü veya dosyayı nasıl gizlerim ?

Bir klasörü veya dosyayı gizlemek için yapılması gereken tek şey başına bir nokta koymak. Mesela "gizli dosyam" adlı dosyayı gizlemek için yeniden adlandır diyerek ismini ".gizli dosyam" olarak değiştirmek yeterli. Bu dosyaya daha sonra erişmek için dolphin ve nautilus adres çubuğuna .../.gizli dosyam yazmak yeterli

Kodları hangi programda yazacağım ?

Aslında basit işler için GNOME ve KDE masaüstlerinin varsayılan metin düzenleyicileri yeterli. Ama daha rahat çalışmak isteyenler için benim naçizane tavsiyem oldukça hafif,kullanışlı ve 40'ın üstü programlama,betik ve işaretleme dilini destekleyen Geany adlı geliştirme ortamı. Kendisi Ubuntu depolarında mevcutken Pardus'ta kullanmak için http://paketler.pardus-linux.org/P2011/ adresinden indirmek gerekiyor. Daha kompleks işler için Eclipse,Netbeans ve onların eklentileri emrinize amade. Alternatif araçlar elbette mevcut ama denemediğim için bir şey söylemem doğru olmaz.

Nasıl C derleyeceğim ?

C derleme işlemi bir kaç yolla yapılabilir.Derleme editörler ve geliştirme ortamları aracılığıyla yapılabilir ama ben kendi geliştirme aracı bağımsız bir yöntem olan konsoldan derlemekten bahsedeyim. Ubuntu için herhangi bir paket kuruluma gerek olmasa da Pardus için gcc,glibc ve glibc-devel paketlerini kurmak gerekiyor.

(NOT: Pardus geliştiricileri hedef kitlelerinden dolayı geliştirme ile ilgili paketlerin çoğunu kurulum paketlerinin içine koymamayı tercih etmiş. Programlamayla alakalı ne var ne yok kurmak isterseniz sudo pisi it -c system.devel komutunu kullanabilirsiniz)

Derlemek için gcc /dizin/program.c -o cikis ismi -g komut taslağını kullanmanız yeterli.Programın kaynak kodu eğer terminalin mevcut çalışma dizininin altındaysa sadece program.c olarak girmek yeterli olacaktır. Derleme sonucu oluşacak çalıştırabilir ikili dosyanın ismini -o parametresinden sonra yazacağınız isim oluşturacak eğer bu parametre ve isim girilmezse varsayılan isim a.out olacaktır. -g parametresi de programın debug edilebilmesi için eklenmelidir.

Kaynak kodu çalıştırmak için yapmanız gereken konsolda ./cikis ismi yazmaktan ibaret

Nasıl Python çalıştıracağım ?

Konsoldan python isim.py komutu bir python betiği çalıştırmak için yeterlidir. Python Linux dağıtımlarının hemen hemen hepsinde kurulu olarak gelir.

Bu Qt mereti nasıl kurulur ?

Ubuntu için Python ile QT kullanabilmek için  python-qt4 qt4-dev-tools python-qt4-dev build-essential pyqt4-dev-tools paketlerini kurmak yeterli. Eğer zaten kurulmamışlarsa qt4-designer ve qt4-assistant paketlerini kurmanızı da öneririm. C++ için QT'nin zaten QT Creator adlı çok güzel bir idesi var ona bakmanızı da özellikle önerebilirim.

Pardus için qt-devel python-qt-devel qt-designer qt-docs paketlerini kurmanız yeterli

(Atladığım bir şey olursa dürtün düzelteyim)

Yazı Kaynağı: http://yazlimciyim.blogspot.com/2011/04/linux-sk-sorulan-sorular.html
Yazan: UğurCan Ergün

[bozturk]

Hayli bilgilendirici ve aydınlatıcı döküman olmuş teşekkürler 

[-DıLgEş-]

Yeni başlayanlar için işe yarayabilir.

[cokomoko]

Güzel ve herkesin anlayabileceği bir üslup kullanmışsınız.Yeni başlayanların çok işine yarayacaktır.